Basalt cầu gối dọc đứt gãy sâu Cao Bằng - Tiên Yên

Trên đèo Khau Khoang, xã Cạm Khang, huyện Thạch An đã xác nhận một điểm lộ đẹp, thể hiện ranh giới bất chỉnh hợp địa tầng giữa các thành tạo Devon và Trias cùng basalt cầu gối. Tại đây, đá vôi hệ tầng Nà Quản (D_1-2nq), mầu sắc loang lổ, phân lớp trung bình, bị dăm kết hóa và biến dạng boudinas (dạng khúc dồi hàng chục cm), nằm dưới các đá phiến sét, phiến silic mầu xám đen xen các lớp cát bột kết mầu tím phân lớp trung bình của hệ tầng Sông Hiến (T₁sh), tất cả cùng có thế nằm khoảng 270Ð50^o.

Các đá phiến sét, bột kết còn bị biến dạng dẻo thành các nếp uốn dạng bao kiếm. Tiếp lên là basalt cầu gối mầu xám đen, xanh đen, xám xanh bị lục hóa, dạng gối, kích thước khác nhau và phân bố rải rác, ít định hướng, có chỗ bị ép dẹt, bị dăm kết, bị ép phiến thành chlorit, bị dập vỡ cắt xẻ bởi các khe nứt cộng ứng và mặt trượt 110Ð35^o thể hiện đứt gãy á kinh tuyến. Xung quanh diện lộ là địa hình karst cụm đỉnh lũng trên nền đá vôi và địa hình bóc mòn dạng đồi bát úp trên đá phiến sét, bazan…, bị cắt xẻ bởi các khe rãnh xâm thực, lưng ngựa trên các đới dập vỡ do đứt gãy tạo nên…

Ranh giới bất chỉnh hợp địa tầng Devon-Trias kể trên thể hiện hoạt động kiến tạo tách giãn vi mảng Bắc Việt Nam-Nam Trung Hoa tạo rift nội lục Paleo-Tethys với đáy là đá vôi tuổi Devon, bị phủ bất chỉnh hợp bên trên bởi các trầm tích lục nguyên, phun trào axit và tuff tuổi Trias sớm. Các cấu tạo dồi (boudinas), uốn nếp… thể hiện biến dạng dẻo đồng trầm tích trong Devon, cũng như các vết xước, mặt trượt, dập vỡ, dăm kết hóa thể hiện biến dạng giòn trong Tân kiến tạo Kainozoi.

Bazan cầu gối là bằng chứng của phun trào dưới biển do tách giãn đáy đại dương trong các kỷ Carbon (334 triệu năm) (Trần Thanh Hải, 2007 [35]; và Permi muộn-Trias sớm (Ngô Xuân Thành và nnk, 2015 [19], 263 triệu năm; Halpin et al, 2015 [16], 260 triệu năm) để rồi sau đó các chuyển động, xáo trộn kiến tạo (Metcalfer, 2013 [15]) dọc theo đới đứt gãy sâu Cao Bằng-Tiên Yên đã đưa các thể basalt cầu gối trồi lên, bị biến dạng dẻo trong giai đoạn này cũng như bị cắt xẻ dập vỡ, xiết ép trong giai đoạn Tân Kiến tạo.