Lễ hội Thanh Minh ở Cao Bằng

              Ngoài những giá trị đa dạng sinh học và địa chất tầm cỡ quốc tế, tỉnh Cao Bằng nói chung và CVĐC toàn cầu non nước Cao Bằng nói riêng còn có những giá trị riêng biệt và đặc sắc về văn hóa. Cao Bằng là nơi sinh sống của hơn 95% dân tộc thiểu và mỗi nhóm dân tộc lại những phong tục, tập quán riêng biệt. Những nét riêng biệt này đã hình thành nên một bức tranh đa dạng và phong phú về văn hóa như các làn điệu hát Then, Hà Lều, hát sli, hát lượn, các lễ hội như Lễ hội Lồng tổng, Lễ Hội Pháo Hoa, Lễ Hội Nàng Hai, đặc biệt trong số đó là Lễ Hội Thanh minh của Người Nùng An, xã Phúc Sen, Quảng Uyên Cao Bằng. 

             Lễ hội Thanh Minh của người Nùng An được tổ chức vào đúng tiết thanh minh hàng năm tại xã Phúc Sen, huyện Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng. Theo bà con địa phương, đây là lễ hội tưởng niệm, ngợi ca lòng thủy chung son sắt của đôi trai gái yêu nhau trong sáng, cuộc sống bình dị hạnh phúc chống lại cường quyền ác bá và hủ tục lạc hậu phong kiến xưa kia. Lễ hội còn có thêm nội dung cầu mùa cho đến ngày nay. Tiếng bản địa của người Nùng, Tày gọi là lễ hội này là Sinh Mình (Thanh Minh).        

         Tục truyền rằng, trong thung lũng bản Phia Chang thuộc xã Phúc Sen có một chàng thanh niên tên là Sinh (Thanh) khỏe mạnh, đẹp trai tuấn tú, thông minh sáng dạ hơn người. Sinh ra và lớn lên trong bản cùng thời, có người con gái nước da trắng ngần, xinh đẹp, nết na tên là Mình (Minh). Hai người đều sống nhân hậu, siêng năng, chăm chỉ nên được mọi người yêu mến. Họ đã bén duyên và yêu nhau da diết. Chàng Sinh, ngày đêm thương nhớ người yêu, không cầm lòng được nên đã đón nàng về nhà mình sinh sống với nhau, trong khi chưa làm các thủ tục kết hôn theo tập quán. Điều này trái với tập tục xe duyên: cha mẹ đặt đâu, con ngồi đấy. Một số người trong bản xì xào bàn tán, chê bai, tỏ ý không tán thành, mặc dù vẫn biết rằng tình yêu của đôi nam thanh, nữ tú kia là trong sáng, tự nguyện. Hơn nữa, một vị quan tham giàu có, gian hiểm, háo sắc nhất vùng cũng muốn có được nàng Mình. Hắn tìm cách tán tỉnh, dụ dỗ, đe dọa, hòng chiếm đoạt nàng. Người con gái ấy đã khước từ mọi sự cám dỗ, tiền tài, giàu sang của tên cường hào ác bá; một lòng chung thủy với người yêu. Hủ tục và tên cường hào đó đã ngăn trở tình yêu thuần khiết của họ, làm cho đôi trai gái ấy rất đau buồn, nhưng họ vẫn đến với nhau một lòng son sắt. Thời gian trôi đi, cuộc sống của họ càng nặng nề hơn. Tuyệt vọng quá, đôi trai gái đã tìm đến cái chết đầy thương tâm. Cả hai đã cùng gieo mình xuống rằng nặm (vằng nặm) sâu, nước xanh ngăn ngắt, nơi gần đấy có cây đa cổ thụ tỏa bóng mát từng chứng kiên hai người thề thốt bên nhau. Kỳ lạ thay, rằng nặm (khe sâu có nước ngầm) ấy bỗng dưng tuôn trào thành dòng suối mát trong, nước chảy đến đâu, cây cối, lúa, ngô, hoa màu xanh tốt đến đó. Đời sống của người dân trong trong làng no đủ, bình an; bà con cho rằng: do linh hồn của chàng Sinh và nàng Mình phù hộ độ trì, ra đi vẫn quấn quýt, thương nhớ bản quán quê nhà. Vì thế, mọi người đã đặt bát hương bên rằng nặm để tỏ lòng thương nhớ, mong cho linh hồn đôi lứa Sinh, Mình đoàn tụ, không bị chia lìa và luôn phù hộ cho dân bản khỏe mạnh, yên vui, mùa màng bội thu. Bà con dân bản chọn ngày tiết Thanh Minh (âm lịch) hàng năm  để tổ chức lễ hội và đặt tên là Sinh Mình (Thanh Minh) tại khu bãi cỏ rộng bên cạnh rằng nặm để tưởng nhớ đôi nam nữ Sinh Mình (Thanh Minh). Rằng nặm từ xa xưa, do lâu ngày bị bồi tụ, biến đổi, nay đã thành mỏ nước của bản Phia Chang, gần khu trường Mầm Non, Tiểu học xã Phúc Sen hiện tại. Mỗi năm, vào dịp đó, thanh niên nam nữ của Phúc Sen và nhiều địa phương đã về đây hội ngộ giao duyên, thề nguyện yêu nhau và đã thành đôi lứa trăm năm, hạnh phúc trọn đời.

              Đến với lễ hội, ta còn được thấy miếu thờ Thổ Công đã có từ rất lâu, hiện hữu ngay cạnh Ủy ban nhân dân xã Phúc Sen, chưa rõ được lập từ bao giờ. Thời gian trôi qua với bao biến thiên thăng trầm của lịch sử, miếu bị xuống cấp thành phế tích. Sau năm 1979, nhân dân trong vùng đã dựng lại miếu, mái lợp ngói âm dương, trong đó lập bệ thờ chính gian giữa, có trình bày bài vị và hai đối liên tự Hán. Nơi đây chính là địa điểm để tổ chức phần lễ tưởng niệm, ôn lại câu chuyện tình bi thương, khát vọng chính đáng của tình yêu đôi lứa. Đồng thời, tiến hành các nghi thức lễ tạ ơn Thổ Công, Thần Nông; cầu phúc, cầu mùa, xin trời đất cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt. Các gia đình người Nùng An khi đến dự đều mang theo mâm lễ đến thắp hương tại miếu để tỏ lòng tôn kính đôi trai gái. Sau đó, thắp hương cầu khấn bên mỏ nước, nơi chàng Sinh và nàng Mình tuẫn tiết, thủy chung. Lễ hội Thanh Minh là hoạt động dân gian mang đậm tâm linh, tín ngưỡng hướng thiện của người dân Nùng An, nhưng rất phù hợp với nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần của các dân tộc anh em, nên luôn được mọi người hưởng ứng tham dự với tấm lòng thành tâm, nhất là lớp thanh niên./.