Người trẻ và hành trình “giữ lửa” nghề truyền thống tại làng giấy bản Dìa Trên

Nép mình dưới chân núi đã vôi hùng vĩ, làng Dìa Trên (xã Quảng Uyên) lưu giữ nghề làm giấy bản thủ công truyền thống, gắn bó sâu sắc với đời sống văn hóa và tín ngưỡng lâu đời của đồng bào Nùng An. Trải qua bao thăng trầm, nghề giấy bản vẫn âm thầm hiện diện như một phần không thể tách rời trong ký ức văn hóa của cộng đồng địa phương. Trước đây, hoạt động làm nghề chủ yếu diễn ra rải rác vào mùa nông nhàn; sản phẩm phần lớn phục vụ nghi lễ tâm linh tại địa phương với mẫu mã, bao bì đơn giản, thiếu tính thương mại. Do chưa xây dựng được thương hiệu nên sản phẩm khó cạnh tranh trên thị trường. Bên cạnh đó, hạ tầng du lịch, không gian trải nghiệm còn hạn chế, biển bảng giới thiệu làng nghề gần như vắng bóng, khiến tiềm năng của nghề truyền thống chưa được khai thác hiệu quả.

Trước thực trạng trên, năm 2020, Ban Quản lý Công viên địa chất (CVĐC) Non nước Cao Bằng đã phối hợp với chính quyền địa phương tiến hành khảo sát, đánh giá tiềm năng của làng nghề giấy bản Dìa Trên như một điểm di sản văn hoá nằm trong không gian sống và môi trường địa chất đặc sắc. Trên cơ sở đó, làng nghề được đưa vào tuyến du lịch phía Đông của CVĐC Non nước Cao Bằng “Trải nghiệm văn hóa bản địa ở xứ sở thần tiên”. Đây là một bước đi quan trọng góp phần bảo tồn nghề truyền thống và mở ra cơ hội phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững. Từ một địa danh ít được biết đến, Dìa Trên dần khẳng định vị trí trên bản đồ du lịch của tỉnh, trở thành điểm dừng chân hấp dẫn với dấu ấn bản sắc văn hoá đậm nét.

Thời gian qua, Ban Quản lý CVĐC Non nước Cao Bằng tích cực triển khai hoạt động tư vấn, hỗ trợ người dân, đối tác CVĐC thực hiện công tác bảo tồn làng nghề, làm đẹp cảnh quan, vệ sinh môi trường gắn với bảo tồn giá trị văn hóa và bảo vệ môi trường. Thông qua mô hình du lịch có trách nhiệm và chia sẻ lợi ích cộng đồng, nhiều sáng kiến đã được triển khai như: lắp đặt kệ bán hàng tự phục vụ giới thiệu nông sản, đặc sản của địa phương, sản phẩm đối tác CVĐC, hòm quỹ bảo vệ môi trường làng nghề, bảng thông tin tham quan làng nghề... Song song đó, Ban Quản lý CVĐC tăng cường phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức các lớp tập huấn nhằm nâng cao năng lực cho người dân trong phát triển du lịch bền vững theo tiêu chí UNESCO; đồng thời tư vấn xây dựng mô hình nhóm sản xuất có sự tham gia của phụ nữ và các đối tượng yếu thế, góp phần khơi dậy nội lực cộng đồng trong việc bảo tồn và phát triển nghề truyền thống.

Không chỉ dừng lại ở việc nâng cao nhận thức cộng đồng, Ban Quản lý CVĐC Non nước Cao Bằng còn đóng vai trò cầu nối, hỗ trợ người dân làng giấy bản Dìa Trên kết nối với doanh nghiệp Zó Project để học hỏi, ứng dụng kỹ thuật seo giấy chất lượng cao và mở rộng đầu ra cho sản phẩm. Song song với đó, đơn vị chủ động đồng hành cùng làng nghề trong quá trình xây dựng thương hiệu: tư vấn cải tiến chất lượng, thiết kế bao bì, hỗ trợ đưa sản phẩm tham gia trưng bày tại các hội chợ, điểm du lịch cũng như tại các cơ sở thuộc Mạng lưới đối tác CVĐC. Đáng chú ý, việc hình thành góc trưng bày, điểm check-in, bố trí tủ giới thiệu, bày bán sản phẩm giấy bản và tăng cường nhận diện thương hiệu thông qua việc gắn logo CVĐC Non nước Cao Bằng đã góp phần làm mới diện mạo làng nghề, gia tăng sức hút và tạo điểm nhấn sinh động cho điểm đến. Đây là bước đi quan trọng, giúp nghề truyền thống từng bước thích ứng với thị trường hiện đại, đồng thời vẫn gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa bản địa.

Điểm nhấn quan trọng trong hành trình chuyển mình của làng giấy bản Dìa Trên chính là sự tiếp nối đầy nhiệt huyết của lớp trẻ – những người mang trong mình tinh thần chủ động, sáng tạo và gắn bó với quê hương. Không đi theo lối mòn cũ, thế hệ trẻ mạnh dạn thổi làn gió mới vào nghề truyền thống để bắt nhịp với nhu cầu của thị trường hiện đại. Thay vì chỉ sản xuất giấy bản phục vụ nghi lễ tâm linh, những người trẻ đã nghiên cứu, thiết kế ra các sản phẩm thủ công có tính ứng dụng cao như sổ tay, túi giấy, quạt giấy, bưu thiếp… mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa. Những sản phẩm này không chỉ đáp ứng thị hiếu đa dạng mà còn tạo điều kiện để du khách trải nghiệm thực tế, từ đó lan tỏa sâu rộng giá trị nghề truyền thống. Đây chính là sự kết nối hài hòa giữa di sản và đời sống đương đại, góp phần mang lại sức sống mới và bền vững cho làng nghề.

Chị Nông Thị Xanh - đối tác CVĐC tại làng giấy bản Dìa Trên chia sẻ: “Trước đây, tôi từng nghĩ rằng nghề làm giấy bản khó có thể mang lại thu nhập ổn định. Trước đây, tôi từng nghĩ nghề làm giấy bản khó có thể mang lại thu nhập ổn định. Nhưng sau khi tham gia các lớp tập huấn, học cách cải tiến sản phẩm và gìn giữ giá trị văn hóa gắn liền với nghề truyền thống, tôi đã thay đổi cách nhìn về tiềm năng và giá trị của nghề giấy bản. Những đơn hàng từ khách du lịch, các gian hàng triển lãm trong và ngoài tỉnh cùng phản hồi tích cực từ người tiêu dùng đã tiếp thêm niềm tin cho tôi rằng nghề giấy bản sẽ có tương lai nếu biết đổi mới.”. Không chỉ tập trung vào sản xuất, chị Xanh còn chủ động học hỏi kỹ năng đón tiếp, thuyết minh và truyền tải câu chuyện làng nghề đến với khách du lịch. Những phản hồi tích cực, những bài viết, hình ảnh trải nghiệm mà du khách chia sẻ trên mạng xã hội đã trở thành nguồn động lực để chị và các bạn trẻ tiếp tục theo đuổi con đường gìn giữ và lan tỏa giá trị nghề truyền thống.
Đáng quý hơn, nghề làm giấy bản đã và đang được thế hệ trẻ Dìa Trên tiếp nối như một phần căn cốt trong đời sống gia đình và cộng đồng. Em Nông Thị Thu Huyền, học sinh lớp 10, con gái của chị Nông Thị Xanh thường xuyên phụ gia đình làm giấy bản sau giờ học và vào dịp cuối tuần. Em Nông Thị Thu Huyền chia sẻ: “Em rất tự hào khi được học nghề làm giấy bản từ mẹ. Đối với em, mỗi tờ giấy là kết quả của sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và tình yêu dành cho nghề truyền thống. Em mong muốn trở thành cầu nối để giúp du khách hiểu rõ và trân trọng hơn bản sắc văn hóa của người Nùng tại quê hương em.”.

Câu chuyện bảo tồn và phát huy nghề giấy bản ở làng Dìa Trên là minh chứng sinh động cho hiệu quả của mô hình kết hợp giữa giữ gìn di sản và phát triển du lịch cộng đồng. Hơn cả những thay đổi về cơ sở vật chất hay sản phẩm, điều đáng quý nhất chính là tinh thần gìn giữ và đổi mới từ chính người dân địa phương, đặc biệt là giới trẻ. Ông Vi Trần Thùy, Giám đốc Ban Quản lý CVĐC Non nước Cao Bằng, cho biết: “Một trong những tiêu chí quan trọng của phát triển bền vững là bảo đảm sự kế thừa và phát huy vai trò của thế hệ trẻ trong việc tiếp nối nghề truyền thống của cha ông. Thông qua các chương trình tập huấn, học tập kinh nghiệm, Ban Quản lý CVĐC đã và đang thúc đẩy đa dạng hóa, phát triển các dịch vụ, hoạt động du lịch tại địa phương nhằm tạo thêm việc làm, đồng thời tăng cường sự gắn bó của người trẻ với quê hương, góp phần duy trì sinh kế bền vững từ nghề truyền thống qua nhiều thế hệ.”.

Sức trẻ không chỉ mang đến luồng sinh khí mới cho làng nghề, mà còn trở thành nhịp cầu gắn kết quá khứ với hiện tại, đưa bản sắc văn hóa địa phương hòa nhập vào dòng chảy phát triển bền vững. Từ đó, một tương lai đầy hy vọng đang mở ra cho làng nghề truyền thống – khi những giá trị di sản không chỉ được bảo tồn, mà còn được trao truyền và lan tỏa bởi chính thế hệ kế cận.