Quả còn – Hồn xuân trong văn hóa người Cao Bằng

“Còn” trong tiếng Tày, Nùng là quả cầu vải khâu thủ công, nhồi đầy hạt giống, gắn tua rực rỡ. Không chỉ là món đồ chơi, quả còn gắn với nghi lễ cầu mùa một nghi thức nông nghiệp cổ truyền của cư dân miền núi phía Bắc. Theo truyền thuyết, trò ném còn xuất phát từ mong ước cầu cho mưa thuận gió hòa, ruộng đồng tốt tươi, bản làng bình an. Mỗi hạt thóc, hạt ngô trong lòng quả còn là mầm sống, là ước vọng về sự sinh sôi. Khi quả còn được ném lên cao, đó không chỉ là trò vui, mà còn là hành động tượng trưng gửi lời cầu chúc đến thần linh, kết nối con người với đất trời.

Với người Cao Bằng, ném còn còn là nghi thức giao duyên, là sợi dây gắn kết cộng đồng. Hình ảnh quả còn bay qua vòng tròn trên cao mang ý nghĩa vượt qua mọi giới hạn giữa nam và nữ, giữa người và trời, giữa hôm qua và ngày mai. Mỗi quả còn là một tác phẩm nghệ thuật dân gian. Người phụ nữ Tày, Nùng thường chuẩn bị còn từ nhiều tuần trước Tết. Lớp vải ngoài được ghép từ các mảnh gấm, lụa sặc sỡ, tượng trưng cho ngũ hành: đỏ – lửa, xanh – cây, vàng – đất, trắng – kim, đen – nước. Bên trong, người ta khéo léo nhồi hạt bông, hạt thóc, ngô hay đỗ – biểu trưng cho ước mong mùa màng bội thu, cuộc sống đủ đầy. Dải tua dài gắn ở đầu quả còn vừa làm điểm nhấn mềm mại, vừa giúp quả bay thẳng, cao và đẹp hơn khi tung lên trời. Một quả còn đẹp phải tròn đều, múi căng, đường khâu mảnh, màu sắc hài hòa. Người làm coi đó là niềm tự hào và lời chúc lành gửi đến người nhận, một món quà nhỏ nhưng chứa đựng cả tâm hồn của người vùng cao.
 

Trong các lễ hội truyền thống, đặc biệt là Lễ hội Lồng Tồng (xuống đồng), trò ném còn luôn là tâm điểm thu hút đông đảo người dân. Giữa sân hội, cây còn được dựng sừng sững, thường là thân tre cao, đỉnh gắn một vòng tròn trang trí rực rỡ tượng trưng cho mặt trời. Khi trống hội vang lên, từng cặp nam nữ trong trang phục truyền thống uyển chuyển ném quả còn qua vòng tròn ấy. Ai ném trúng, người đó được xem là người gặp may mắn, mùa vụ bội thu. Những cú ném còn không chỉ là cuộc so tài khéo léo, mà còn là khoảnh khắc giao duyên lãng mạn. Nhiều đôi trai gái nên duyên vợ chồng từ chính ánh mắt trao nhau qua quỹ đạo bay của quả còn đỏ thắm. Không khí hội còn rộn ràng, tiếng reo hò, tiếng trống, tiếng khèn hòa vào nhau, tạo nên một bản giao hưởng mùa xuân của vùng cao nơi con người, thiên nhiên và văn hóa hòa quyện thành một.
 

Dù cuộc sống hôm nay đã nhiều đổi thay, trò ném còn vẫn sống mãi trong lòng người Cao Bằng. Ở các trường học, trung tâm văn hóa, hay những lễ hội du lịch lớn như Lễ hội Pháo Hoa Quảng Uyên, Lễ hội Bản Giốc, hình ảnh những quả còn tung bay giữa trời xuân vẫn khiến du khách nao lòng.

Không chỉ là trò chơi, ném còn đã trở thành di sản tinh thần, là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa dân gian. Nhiều nghệ nhân giàu tâm huyết đang truyền dạy cách làm còn cho lớp trẻ, biến quả còn thành sản phẩm thủ công du lịch độc đáo, vừa bảo tồn truyền thống, vừa mang hơi thở mới của thời đại. Giữa vòng xoáy hiện đại, hình ảnh quả còn đỏ thắm bay vút lên nền trời xanh vẫn là biểu tượng của niềm vui, của niềm tin và khát vọng. Đó là cách người vùng cao gửi lời chào xuân, lời chúc phúc đến đất trời, giản dị mà sâu sắc, mộc mạc mà thiêng liêng.

Trải qua bao mùa xuân, quả còn vẫn là linh hồn của hội xuân Cao Bằng, là biểu tượng của tình yêu và ước vọng con người. Mỗi lần quả còn tung lên trời, dường như cả núi rừng cũng rộn rã theo nhịp sống, theo tiếng cười, theo khát khao về một năm mới bình yên, đủ đầy. Giữa sắc trắng hoa mơ, giữa tiếng khèn réo rắt nơi sườn núi, hồn xuân Cao Bằng như đọng lại trong quỹ đạo bay của quả còn, tròn trịa, rực rỡ, chan chứa niềm tin vào tương lai. Bởi chừng nào quả còn vẫn còn bay giữa trời xuân, chừng ấy hồn xuân, hồn dân tộc vẫn còn mãi với đất trời Đông Bắc.