Công viên địa chất toàn cầu Unesco đi đầu trong việc hành động chống biến đổi khí hậu

Thông qua việc tìm hiểu mối liên hệ giữa di sản địa chất với các di sản thiên nhiên, văn hoá vật thể ,phi vật thể của CVĐC, các CVĐC toàn cầu UNESCO góp phần thúc đẩy sự hiểu biết về những vấn đề cấp thiết nhất hiện nay như ván đề biến đổi khí hậu và việc sử dụng hợp lý tài nguyên Trái đất. Các CVĐC cũng đang thực hiện các hoạt  động theo ba hướng để ứng phó với biến đổi khí hậu, đó là: giảm thiểu, thông qua việc thực hiện các sáng kiến về hàm lượng các-bon thấp; thích ứng, bằng việc thực hiện các bước chuẩn bị cho các CVĐC và cộng đồng thích ứng với nhũng tác động của biến đổi khí hậu; và phục hồi, thông qua việc giáo dục và trao quyền cho cộng đồng địa phương trong việc ứng phó với các tác động của biến đổi khí hậu đang diễn ra.

Song song với Hội nghị lần thứ 26 của các bên tham gia Công ước khung về Biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc COP26 để thúc đẩy các hành động nhằm thực hiện mục tiêu của Thoả thuận Paris và Công ước Khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu, các CVĐC trên toàn thế giới cũng có những việc làm thiết thực trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu.

CVĐC toàn cầu UNESCO Cliffs of Fundy, Nova Scotia, Canada

BioBlitz – Khoa học công dân giúp thu thập thông tin đa dạng sinh học

Thông qua việc sử dụng ứng dụng Naturalist, một ứng dụng dành cho các nhà tự nhiên học chuyên nghiệp và không chuyên, người dùng có thể đăng ký tham quan thực địa và trao đổi, thảo luận với những người khác. Mùa hè này, CVĐC toàn cầu UNESCO Cliffs of Fundy, Nova Scotia, Canada đã tổ  chức một một cuộc khảo sát có sự tham gia của người dan về thông tin đa dạng sinh học của CVĐC trong thời gian 01 ngày. Khảo sát với tên gọi a BioBlitz đã thu hút được nhiều thành phần tham gia, bao gồm cả trẻ em, người lớn tuổi và thậm chí cả chó! Những người tham gia chụp lại những gì mà họ quan sát được, xác định vị trí và tải ảnh lên ứng dụng Naturalist, góp phần xây dựng kho dữ liệu và đa dạng sinh học của CVĐC Cliffs of Fundy. 

Không chỉ giúp những người làm công tác truyền thông về khoa học thu hút cộng đồng địa phương tham gia vào nghiên cứu môi trường, BioBlitzes còn giúp thu thập một lượng lớn thông tin về môi trường liên quan đến địa chất. Những thông tin này có thể phục vụ cho các nghiên cứu khoa học có phạm vi lớn hơn và cung cấp thông tin quan trọng về hiện trạng và sự tiến hoá đa dạng sinh học của địa phương, từ đó giúp các nhà nghiên cứu theo dõi được các tác động của biến đổi khí hậu.

Câu chuyện về Sự xói mòn bờ biển tại Công viên Five Islands

Để nâng cao nhận thức của người dân về hậu quả của xói mòn bờ biển và tác động của biến đổi khí hậu đến quá trình xói mòn, CVĐC toàn cầu UNESCO Cliffs of Fundy đã phát động một chiến dịch truyền trong Tuần lễ Đại dương Thế giới năm 2021, và nhấn mạnh sự ảnh hưởng của quá trình này đối với CVĐC. Năm 2021, Công viên Five Islands, một khu vực được bảo vệ trong vùng CVĐC Cliffs of Fundy đã mất một phần diện tích đáng kể do xói mòn bờ biển, vịnh Fundy cũng đang gặp vấn đề tương tự nhưng tình hình còn nghiêm trọng hơn do nước biển dâng.
Ngoài diện tích và các điểm di sản bị mất như điểm di sản Long Island Arch bị sập năm 2015, sự xói mòn bờ biển nghiêm trọng này là mối nguy hiểm mà du khách cần lưu ý. Về vấn đề này, ban quản lý CVĐC nhấn mạnh rằng “mọi người luôn phải ghi nhớ giữ khoảng cách quan sát bằng chiều dài của 1 chiếc xe bus (10m) tính từ mỏm trên cùng và chân của các vách đá”.
Bên cạnh những nguy cơ, sức mạnh của thuỷ triều và xói mòn cũng hình thành nên cảnh quan ấn tượng tạo nên tên tuổi của CVĐC toàn cầu UNESCO Cliffs of Fundy, nơi là ví dụ điển hình cho việc các quá trình biến đổi địa chất vừa là sự phá huỷ nhưng cũng là sự kiến tạo.

 CVĐC toàn cầu UNESCO Burren and Cliffs of Moher
Quy tắc thực hành du lịch bền vững trong vùng CVĐC đối với các đơn vị kinh doanh du lịch

CVĐC toàn cầu UNESCO Burren and Cliffs of Moher đã xây dựng và quản lý bộ quy tắc thực hành du lịch bền vững và được thông qua bởi 65 thành viên của Mạng lưới du lịch sinh thái Burren, là mạng lưới các đơn vị kinh doanh du lịch hoạt động trong công viên địa chất.
Mạng lưới Du lịch Sinh thái Burren đã và đang làm việc với CVĐC để xây dựng một hệ thống khuyến khích và công nhận các mô hình điển hình trong du lịch bền vững. Qua đó, khái niệm Du lịch bền vững được lan rộng và ngày càng gắn liền hơn với biến đổi khí hậu và cách tính lượng khí thải carbon (dựa trên mô hình của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Ireland) đã được bổ sung vào bộ quy tắc. Hiện nay, khi áp dụng bộ quy tắc, các đơn vị kinh doanh sẽ cam kết thực hiện các hoạt động du lịch bền vững theo một quy trình cải tiến liên tục. Quy trình này dựa trên một số quy chuẩn mà các đơn vị kinh doanh phải đáp ứng theo thời gian. Mỗi quy chuẩn có bằng chức xác thực để được công nhận.

Văn phòng CVĐC điều hành, quản lý và tài trợ cho sự phát triển của Bộ quy tắc, có trách nhiệm đào tạo và cố vấn, đánh giá ngoài và khen thưởng. Ngược lại, việc trở thành thành viên của Mạng lưới du lịch sinh thái Burren phải dựa trên việc tham gia vào Bộ quy tắc thực hành của CVĐC và Mạng lưới có thể thúc đẩy Bộ quy tắc như một lợi thế kinh doanh độc đáo, một đặc điểm riêng của mình, điều giúp cho Mạng lưới đạt giải “Best in Travel” năm 2021 của Lonely Planet Awards về Dự án Du lịch. Mạng lưới cũng cam kết hỗ trợ CVĐC trong việc xây dựng điểm đến du lịch bền vững.
Dự án phục hồi cồn cát Fanore
Mực nước biển được dự đoán sẽ tăng do hiện tượng ấm lên toàn cầu, đường bờ biển của CVĐC toàn cầu UNESCO The Burren and Cliffs of Moher càng trở nên dễ bị xói mòn hơn. Điều này này đồng nghĩa với việc môi trường cồn cát ven biển sẽ chịu áp lực gia tăng bên cạnh việc được khai thác cho các mục đích giải trí. Để giữ cho các cồn cát ổn định, một loạt hàng rào lưới thép đã được lắp đặt tại bãi biển Fanore, giúp cỏ Marram phát triển lại và thúc đẩy sự ổn định của bờ biển. Một hệ thống giám sát toàn diện được thiết lập để đảm bảo việc thực hiện các hoạt động phục hồi trong tương lai nhằm cải tạo các cồn cát đã suy thoái.

 Nhận thức khoa học công dân

Năm 2020, một dự án khoa học công dân đã được triển khai với sự hỗ trợ của Khoa Khoa học Trái đất và Đại dương, trường Đại học Quốc gia Ireland – Galway và Cơ quan Khảo sát Địa chất Ireland tài trợ kinh phí. Dự án Aille Engaged khuyến khích các tình nguyện viên địa phương thu thập thông tin lượng mưa và mực nước sông hàng ngày của sông Aille, lưu vực sông. Thông tin tsẽ được nhập vào cơ sở dữ liệu và hiển thị trực tiếp trên trang web của CVĐC.
Bằng việc tương tác với người dân địa phương, CVĐC đang nâng cao nhận thức về tài nguyên nước, đồng thời sử dụng dữ liệu để đánh giá tác động của các hình thức biến đổi khí hậu khác nhau đối với lưu vực của địa phương. Sau đó cung cấp thông tin về các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu cần thiết cho các làng dọc theo tuyến sông Aille.
Dự án Aille Engaged cũng thúc đẩy các nghiên cứu sâu hơn về hệ thống sông Aille, đặc biệt dọc theo một trong những phụ lưu. Các nhà nghiên cứu đã triển khai các bộ ghi dữ liệu theo dõi mực nước sông, độ dẫn điện và nhiệt độ cũng như các máy đo lượng mưa tự động và đang phát triển các mô hình dòng chảy từ nguồn để hiểu rõ hơn về hệ thống karst phức tạp. Điều này sẽ dẫn đến các mô hình thích ứng với biến đổi khí hậu tốt hơn cho hệ thống lưu vực sông Aille.

CVĐC toàn cầu UNESCO Công viên địa chất-thiên nhiên Bergstrasse-Odenwald

Người hùng khí hậu    

Trong khuôn khổ Dự án Horizon 2020 RURITAGE trong đó UNESCO là một đối tác, CVĐC toàn cầu UNESCO Công viên địa chất-thiên nhiên Bergstrasse-Odenwald, Đức, hợp tác với thành phố Mömlingen triển khai dự án khoa học công dân “Anh hùng khí hậu” tập trung vào giáo dục về biến đổi khí hậu.

Dự án bao gồm bốn hội thảo và ứng dụng do CVĐC phát triển. Tại hội thảo, các đại biểu tham dự, phần lớn là người dân sống trong vùng CVĐC, được thông tin về các quá trình biến đổi khí hậu, những tác động ở cấp độ toàn cầu và địa phương, cũng như các biện pháp giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu. Trong các hội thảo, thông qua thăm dò ý kiến trực tuyến theo thời gian thực, các câu hỏi được đưa ra, người dân chú ý tới hậu quả của biến đổi khí hậu và những biện pháp họ có thể thực hiện để giải quyết vấn đề này.
Sử dụng ứng dụng khoa học công dân của CVĐC, những người tham gia có thể cung cấp thông tin về thói quen sử dụng phương tiện di chuyển của mình. Ứng dụng cho phép người sử dụng so sánh họ với những người tham gia khác qua bảng tổng quan trực tuyến. Mặc dù tất cả dữ liệu được hiển thị ẩn danh, nhưng cngười dùng có thể tạo hồ sơ và tích lũy “điểm anh hùng khí hậu”. Tùy thuộc vào các lựa chọn di chuyển được đưa ra trong ứng dụng, "điểm anh hùng" sẽ được trao, sau đó có thể sử dụng để đổi giải thưởng và tài liệu thông tin về CVĐC. Bằng cách này, công viên địa chất vừa thúc đẩy các lựa chọn bền vững vừa tạo nhận thức cho người dân địa phương về cách những thay đổi nhỏ trong lối sống có thể có tác động tích cực đến cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.

CVĐC toàn cầu UNESCO Magma

Thông qua sáng kiến ​​GEOfood, CVĐC toàn cầu Magma, Na Uy đã thiết lập một mạng lưới gồm 27 CVĐC toàn cầu UNESCO hoạt động nhằm quảng bá thực phẩm địa phương và định giá các cộng đồng nông nghiệp địa phương. Sáng kiến này bắt đầu tư năm 2015, hiện đã có hơn 100 doanh nghiệp địa phương tham gia thông qua Tuyên bố Geofood, một tài liệu đưa ra lý do, tầm nhìn, sứ mệnh và mục tiêu của thương hiệu.

"GEOfood có mục tiêu nâng cao nhận thức về mối liên hệ giữa nguyên liệu thô của thực phẩm, lãnh thổ và di sản địa chất, thiết lập mối liên kết giữa thực phẩm và truyền thống văn hoá địa phương, và cải thiện giáo dục về lương thực thực phẩm, ưu tiên các sản phẩm 0-km và sử dụng tài nguyên có trách nhiệm" - Bà Sara Gentilini - CVĐC toàn cầu UNESCO Magma.

Để trở thành thành viên của mạng lưới GEOfood, doanh nghiệp cần phải đáp ứng một số tiêu chí, đầu tiên là trụ sở của công ty đó và việc sản xuất phải năm trong vùng CVĐC toàn câu UNESCO.

GEOfood cũng đang biên soạn các tài liệu giáo dục, gắn với các trường học trong các khoá học cụ thể liên quan đến thực phẩm và nông nghiệp địa phương và gần đây đã được chấp nhận như một phần của các dự án do Chương trình Khoa học Địa chất Quốc tế tài trợ. Dự án nghiên cứu này sẽ thiết lập các phương pháp luận để đánh giá việc thực hiện và kết quả của GEOfood, và xây dựng thủ tục, hướng dẫn, tài liệu và các công cụ khác để thực hiện dự án này ở 26 khu vực trên thế giới.
Với dự án này, CVĐC toàn cầu Magma nhắm đến một số Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên hợp quốc (SDGs), đặc biệt là đóng góp vào Mục tiêu số 12 – Tiêu thụ và Sản xuất có trách nhiệm, đồng thời tham gia vào cuộc chiến chống biến đổi khí hậu bằng cách thúc đẩy tiêu dùng vẩn xuất địa phương, giảm mạnh phát thải CO2 liên quan đến nông nghiệp thâm canh và vận tải đường dài.

Sử dụng Bảo tàng như một ví dụ để thực hiện và một cách để quảng bá các công trình xây dựng tiết kiệm năng lượng và sử dụng năng lượng thay thế, công viên địa chất đã tổ chức một số sự kiện dành cho cộng đồng địa phương và thiết kế một chương trình giáo dục cho các trường học.

Để giải thích cách các nhà nghiên cứu tìm hiểu biến đổi khí hậu thông qua dấu tích địa chất, và vai trò của con người trong quá trình này, CVĐC toàn cầu UNESCO Chablais, vùng Auvergne-Rhône-Alpes, đông nam nước Pháp đã tổ chức một chương trình giáo dục ngoài trời.

Trong các chuyến trải nghiệm thực tế hướng tới đối tượng học sinh và người lớn này, những người tham gia sẽ được tham quan những điểm di sản nổi bật trong vùng CVĐC Chablais. Những địa điểm này tiết lộ câu chuyện về sự hình thành của dãy An-pơ, từ sự lắng đọng của các đá vôi dưới đáy đại dương nhiệt đới đến sự va chạm của mảng kiến ​​tạo mà sau này hình thành nên những ngọn núi, cũng như các sự kiện băng giá đã tạo nên cảnh quan.

Các chuyến đi thực tế này minh chứng cho việc Trái đất là một hành tinh năng động với những thay đổi liên tục, bao gồm cả những biến đổi khí hậu và loài người là một phần tử nhỏ nhưng mạnh mẽ trong hệ thống của Trái đất có khả năng tác động đến các quá trình tự nhiên của hành tinh. 

Ruộng bậc thang, lamabordos được tạo thành bằng cách dựng một bức tường đá, sau đó thêm cát để tạo ra bề mặt phẳng. Các lamabordos được dựng một cách có kế hoạch trên các con suối hoặc dòng chảy để tận dụng sự xói mòn tự nhiên của đất phía trên chúng và tính tới điều kiện mưa có thể thay đổi của khu vực.

“ Ruộng bậc thang lamabordos là duy nhất bởi vì đất được tạo ra là sản phẩm của trầm tích do các dòng chảy mang đến. Lớp trầm tích này cũng được làm cho màu mỡ bởi các chất hữu cơ và thực vật được tạo ra trong các dốc nước chảy rất nhỏ này"- Nhà nghiên cứu Quetzalcoátl Orozco Ramírez, CVĐC Mixteca Alta.
Khả năng phục hồi của mô hình ruộng bậc thang này rất đáng lưu ý và được thể hiện qua kết quả sản xuất ngô. Trong khi ở lamabordos, năng suất thu hoạch ngô khoảng 50% và 70% hàng năm, ở những khu vực không có ruộng bậc thang, năng suất không cao do thiếu nước hoặc mưa nhiều.
Cách thức thực hiện hàng thiên niên kỷ này đặc biệt có giá trị trong bối cảnh biến đổi khí hậu vì nó cho thấy rằng có thể duy trì sản lượng nông nghiệp đều đặn quanh năm và trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt. CVĐC toàn cầu UNESCO Mixteca Alta là một nguồn tham khảo tuyệt vời trong thực hiện các giải pháp dựa vào thiên nhiên và sử dụng tri thức bản địa để tăng cường khả năng chống chịu với khí hậu.

Biến đổi khí hậu có thể mang đến những thay đổi quan trọng cho các hệ sinh thái khu vực. Tại CVĐC toàn cầu Muroto UNESCO, đảo Shikoku, Nhật Bản, điều đó đồng nghĩa với sự bùng nổ sự phát triển của nhiều loại cây xương rồng không có nguồn gốc trên đảo.

Như một cách để bảo vệ hệ sinh thái địa phương, CVĐC đã hợp tác với tư nhân để loại bỏ những cây xương rồng này và lấy làm thức ăn cho các loài vật nuôi bò sát như rùa và kỳ nhông.
CVĐC toàn cầu UNESCO Hoàng Sơn

Ở Trung Quốc, tại CVĐC toàn cầu Hoàng Sơn, thanh thiếu niên đang tìm hiểu về thiên nhiên thông qua các bài giảng và các chuyến trải nghiệm theo dự án “Bài giảng về Thiên nhiên Hoàng Sơn”. Đây là dự án có sự tham gia của các trường học, đại học, cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và tổ chức phi chính phủ ở địa phương và đến nay, đã triển khai 27 bài giảng cho hơn 3000 gia đình.

Các dự án như “Bài giảng về thiên nhiên Hoàng Sơn” giúp thu hẹp khoảng cách giữa cuộc sống thành thị và thế giới tự nhiên, cho phép trẻ em và người lớn kết nối lại với hành tinh, thúc đẩy lối sống lành mạnh hơn, có lợi sức khỏe tinh thần và niềm tự hào.