Câu chuyện về những hòn đá thiêng miền non nước

Trong cánh rừng thiêng gần làng bản của đồng bào lô lô đen Cao Bằng có câu chuyện thần đá hộ mệnh được thờ tại miếu thổ công. Chuyện xưa kể lại, người Lô Lô đen đi tìm nơi để cư trú, đến nơi đâu sinh sống cũng thấy hòn đá vuông xuất hiện trong những cánh rừng gần ngôi làng của mình, thấy hiện tượng lạ dân bản đã lập miếu thờ hòn đá và truyền tai nhau về sự linh thiêng, đó là hòn đá thần đã đi theo để bảo vệ và mang lại sự bình yên, ấm no cho người Lô Lô.

Một truyền thuyết khá lý thú nữa về hai tảng đá nằm trên đỉnh đồi Pò Lạng (đồi Voi hoặc núi Voi) thuộc bản Nà Hoài, xã Nam Tuấn, huyện Hòa An. Đồi Pò Lạng gắn liền với truyền thuyết Pú Luông – Sao Cải, hai nhân vật truyền thuyết tạo ra non nước, con người Cao Bằng. Đây là nơi Pú Luông đã bắt được đàn voi, vì vậy ngọn đồi mang tên là đồi voi. Trên đỉnh núi Voi có hai tảng đá to vốn là đá trầm tích gốc mọc trồi lên và có dấu vết lõm sâu, theo truyền thuyết đó là dấu vết bàn chân voi để lại và hai tảng đá này cũng đã được linh thiêng hóa, coi như một hòn đá thần và là nơi ẩn náu của linh hồn voi.

Ở khu vực biên giới trên đỉnh những dãy núi đá vôi bao quanh ngôi làng của đồng bào Tày, Nùng xuất hiện những hòn đá “Pỏ mẻ thin” (bố mẹ đá) ngự trị. Tại xóm Nà Thin, xã Cần Yên, huyện Hà Quảng có hai hòn đá với hình dáng kỳ lạ mang tên "Pỏ mẻ thin" trên ngọn núi cao, ở khu vực này những thửa ruộng cũng được mang tên là ruộng đá. “Pỏ mẻ thin” cũng xuất hiện tại làng đá Khuổi Ky, xã Đàm Thủy, huyện Trùng Khánh, với hình tượng gia đình có 2 khối đá lớn tượng trưng cho bố mẹ và những khối đá vây quanh là những đứa con, cụm đá Khuổi Ky biểu tượng cho sự đoàn kết, kiên cường của gia đình các thế hệ đồng bào dân tộc vượt qua bao khó khăn nơi rừng thiêng, nơi phên dậu của tổ quốc.

Những biến động về địa chất cách đây vài trăm năm đã tạo nên những hòn đá đứng chơ vơ, nứt toác hay vỡ đôi như thể có bàn tay tạo hóa sắp đặt đồng bào bản địa đã tin rằng đó là nơi có thần, có thiêng. Chính điều đó đã góp phần tạo nên sự hấp dẫn khi khám phá trải nghiệm du lịch địa chất Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng.