Độc đáo phong tục đón Tết của người Tày ở Cao Bằng

Ngay sau vụ mùa cuối năm, không khí chuẩn bị Tết đã rộn ràng khắp bản làng. Từ đầu tháng Chạp, người lên rừng đốn củi, người chuẩn bị lá dong, lạt buộc bánh; phụ nữ giã gạo làm bánh khảo, thanh niên phụ giúp dọn dẹp, trang hoàng lại nhà cửa. Chợ Tết cũng trở nên nhộn nhịp hơn thường ngày, không chỉ là nơi bà con mua sắm quần áo mới, đồ dùng, đồ lễ, mà còn là dịp gặp gỡ, trao nhau những lời chúc an lành, may mắn. Đến ngày 28–29 Tết, các gia đình mổ lợn, chế biến những món ăn truyền thống như bánh chưng, giò, chả, lạp sườn, thịt gác bếp... Các thành viên trong gia đình cùng lau dọn bàn thờ tổ tiên, sắp xếp lại nhà cửa, khép lại một năm lao động vất vả để hân hoan đón chào năm mới trong không khí ấm áp, sum vầy.

Với người Tày ở vùng cao, cây nêu ngày Tết là vật thiêng xua đuổi tà khí, giữ đất, giữ nhà và gửi gắm ước vọng về một năm mới an khang, thịnh vượng. Mỗi dịp xuân về, trong không khí rộn ràng, bà con dựng hai cây nêu xanh thẳng tắp trước nhà với lá cờ Tổ quốc tung bay phấp phới, biểu trưng cho sự gắn kết giữa đất trời, mang bình yên và sức sống đến khắp bản làng. Đến chiều 30 Tết, các gia đình dán giấy đỏ lên bàn thờ, cửa chính, cửa bếp và chuồng trại vật nuôi để cầu phúc, cầu tài. Những nhà dùng bếp củi thường chọn một cây củi to, cháy bền gọi là Pỏ Phiầy (Bố lửa). Cây củi này phải cháy liên tục đến hết mùng Ba Tết, biểu trưng cho hơi ấm, hạnh phúc và sinh khí trong năm mới không bao giờ tắt.

Một phong tục độc đáo của người Tày ở Cao Bằng là ăn thịt vịt vào tối 30 Tết, với mong muốn gột bỏ điều xui xẻo, đón nhận sự thanh sạch cho năm mới. Khi giao thừa đến, gia chủ thắp hương dâng trà, rượu lên bàn thờ, khấn mời tổ tiên về sum họp cùng con cháu. Sau đó, người đàn ông trong nhà sẽ mang theo hương và tiền vàng ra suối, giếng hoặc mỏ nước để lấy “nước mới”, khấn thần nước ban phúc cho bản làng. Nước đầu năm được dùng pha trà dâng tổ tiên, phần còn lại nấu với lá bưởi, lá mùi để rửa mặt sáng mồng Một. Người Tày quan niệm ai lấy được nước sớm nhất sẽ mang lộc đầu năm về cho cả bản, cầu mong một năm an lành, may mắn và sung túc.

Sáng mồng Một Tết, người Tày đặc biệt coi trọng người đầu tiên bước vào nhà để “xông đất”, với niềm tin rằng vận may của người đó sẽ mang lại điều tốt lành cho cả năm. Thông thường, gia chủ nhờ nam giới khỏe mạnh, hiền lành, làm ăn phát đạt đến xông đất, mở đầu năm mới suôn sẻ, thuận lợi cho cả gia đình. Trong ngày đầu năm, mọi người quây quần bên mâm cơm, thưởng thức những món ăn truyền thống như bánh chưng, bánh khảo, xôi ngũ sắc, thịt gà luộc, rượu ngô…; người già mừng tuổi con cháu, dặn dò nhau sống đoàn kết, chăm chỉ làm ăn và chúc nhau những điều tốt đẹp trong năm mới. 

Ngày mùng Hai, mùng Ba Tết, người Tày thường đi sêu Tết bên ngoại, thể hiện lòng hiếu thảo với cha mẹ, ông bà và sự thủy chung trong tình cảm gia đình. Lễ vật sêu Tết thường gồm gà trống thiến, cặp bánh chưng, chai rượu, bánh kẹo, hoa quả. Hết ngày mùng Ba, bà con làm lễ cất mâm Tết, đánh dấu kết thúc chính lễ, tuy nhiên không khí vui xuân vẫn kéo dài đến Rằm tháng Giêng. Vào ngày Rằm, người Tày “ăn Tết lại”, đến ngày 30 tháng Giêng lại có Tết nhỏ (Kin đắp nọi). Đây được coi là nghi lễ khép lại tháng Tết, tạ ơn thổ công, tổ tiên và cầu mong một năm mới thuận hòa, sung túc.

Ngày nay, dù đời sống đã nhiều đổi thay, phần lớn người Tày ở Cao Bằng vẫn giữ gìn những phong tục, tập quán truyền thống trong dịp Tết Nguyên đán. Mỗi nghi lễ, mỗi tập tục đều mang trong mình ý nghĩa sâu sắc, vừa thể hiện lòng biết ơn tổ tiên, vừa khẳng định bản sắc văn hóa của cộng đồng. Giữa nhịp sống hiện đại, Tết của người Tày vẫn đậm đà hương vị riêng, giản dị mà thiêng liêng, là sợi dây kết nối con người với cội nguồn, thiên nhiên với niềm tin về một năm mới tràn đầy phúc lộc, bình an.