Phong tục truyền thống của dân tộc Tày trong Tết Nguyên Đán

              Người Tày rất coi trọng tết Nguyên đán cổ truyền. Không khí tết rộn ràng từ những ngày cuối năm vào 25, 26 tháng chạp (âm lịch), con cháu đi làm khắp nơi xa, gần hối hả vui tươi về nhà hội ngộ đón tết. Gia đình gấp rút chuẩn bị làm các loại bánh như thúc théc, khẩu sli, bột bánh khảo, chè lam…; đồng thời có ý thức sửa sang cho nhà cửa gọn gàng, vệ sinh làng bản cho phong quang sạch sẽ. Đến ngày 27, 28, sự chuẩn bị cho ẩm thực càng khẩn trương hơn. Ngay từ sáng sớm, các gia đình đã thịt lợn phục vụ tết. Ngày 29 tháng chạp âm lịch, mọi người hồ hởi trang trí nhà cửa, nơi sảnh chính gian giữa nhà, gắn câu đối đỏ, cắm hoa đào, hoa mận, dán giấy báo quanh bàn thờ tổ tiên. Đồng thời, tranh thủ gói bánh chưng vào chiều tối.

          Bước vào ngày 30 tháng chạp âm lịch, còn nhiều việc và yêu cầu phải được tiến triển nhanh hơn. Đó là việc đun nấu bánh chưng kịp chín để bày lên bàn thờ tổ tiên. Đặc biệt là dọn dẹp bàn thờ, lau chùi sạch sẽ các đồ bày đặt, thay tro mới lọ hương bằng tro rơm bông lúa nếp được sàng sảy kỹ càng. Đây là công việc của người đàn ông chủ nhà. Hai bên bàn thờ dựng hai cây mía có ý nghĩa như thang bắc lên trời để đón tổ tiên về ăn tết. Trên góc sàn nhà ngoài hiên (nhà sàn), mỗi gia đình đều cắm cây nêu có ý nghĩa cầu thiện trừ tà. Khoảng 17h chiều trong ngày, là lúc làm mâm cúng Thổ công, từng nhà đến dâng lễ thắp hương, mời thổ thần và các vị thánh thiện về vui tết với gia đình. Tiếp đó, gia chủ tiến hành làm mâm cúng dâng lên bàn thờ tổ tiên, gồm có con gà thiến béo luộc vàng ươm, đôi bánh chưng, các đĩa thức ăn thịt lợn đã chế biến và mâm ngũ quả, bánh kẹo, rượu. Chủ nhà vận quần áo dân tộc trang trọng thành kính thắp hương, rót rượu và làm lễ khấn vái, mời các bậc tiên tổ về với gia đình ăn tết, tiễn biệt năm cũ, cháo đón năm mới và ban phúc lành cho mọi người sức khỏe, an khang, thịnh vượng. Sau khi hết tuần hương, là bữa cơm tất niên của đêm 30, cả nhà phấn khởi, quây quần bên nhau ăn uống, hàn huyên, chúc tụng vui vẻ thật ấm cúng, hạnh phúc. Trong không khí sum họp bên nhau đón giao thừa, các bậc cao niên, ông bà nói về truyền thống gia đình dòng họ, câu chuyện năm qua và công việc năm mới.

          Sau giao thừa là bước sang năm mới, con cháu chúc tết các cụ, ông bà, cha mẹ có sức khỏe sống lâu; các bậc tiền bối chúc lại con cháu khỏe mạnh, chăm ngoan, học giỏi, công tác thành đạt, mọi sự như ý và mừng tiền lỳ xì, mọi người đều rất vui, trẻ như lớn thêm, già như trẻ lại. Thời điểm gióng sang ngày mồng 1, khoảng từ 3h sáng trở đi là tục lấy nước mới. Người Tày quan niệm: nước đầu năm rất sạch, nhất là nước nguồn, nước sông, suối gần làng, ai lấy trước sẽ được nước sạch nhất, ý nói là bước khởi thủy năm mới tài lộc sẽ vào như nước, mọi sự trôi trẩy, hòa thuận quanh năm. Vì thế mà thanh niên nam nữ các gia đình thi nhau chạy nhanh đi quẩy nước mới về nhà.

          Trong ngày mồng một tết, mọi người hoan hỷ, quây quần cơm, rượu, quần áo diện sênh sang. Nhà nào cũng mong có quý nhân là đàn ông vía tốt, sống nhân đức, tử tế chân thành đến thăm, chúc tết; còn phụ nữ thì ở nhà làm cơm mời khách. Từ ngày mồng 2 trở đi, bà con thăm thân chúc tết vui vẻ; các chàng rể cùng vợ con mang theo đồ lễ bánh trái và đôi gà trống thiến béo mẫm về thăm ngoại bày tỏ lòng thành sâu sắc công lao dưỡng dục của ông bà đối với người vợ và các con của mình. Thanh niên nam nữ tổ chức tung còn, đánh yến, đánh sảng (đánh quay), cờ tướng, hát dân ca giao duyên cùng các trò chơi dân gian. Chiều mồng 3 hóa vàng, bẩm báo tổ tiên, dâng đồ lễ, bày tỏ lòng thành hiếu đễ của con cháu. Đến đây, theo xu hướng chung của dân tộc thì tạm gọi là kết thúc tết Nguyên đán. Vì ngay từ mồng 2 trở đi là lễ hội mùa xuân như: các lễ hội Đền, Chùa; lễ hội Lồng tổng; lễ hội Pháo hoa, lễ hội Nàng Hai; lễ hội Thanh Minh kéo dài đến tháng 4 hàng năm.

          Phong tục truyền thống của dân tộc Tày trong tết Nguyên đán đậm đà bản sắc văn hóa rất cần được bảo tồn và phát huy./.